اگر از افراد در مورد شخصیت امام خمینی پرسیده شود، معمولاً در جواب به شخصیت سیاسی ایشان اشاره می‌کنند. اغلب در مورد شخصیت‌های بزرگ این اتفاق می‌افتد که شناخت آنها تحت شعاع یک جنبه زندگی‌شان قرار می‌گیرد و به سایر وجوه زندگی آنها اشاره نمی‌شود. امام راحل نیز از این قاعده مستثنی نیستند و اغلب او را به‌عنوان یک چهره سیاسی و مذهبی می‌شناسند. درصورتی‌که ایشان در جهات تربیتی و اخلاقی و عرفانی نیز حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. ارتباط امام خمینی با خانواده و به‌ویژه با همسرشان یکی از آن جهاتی است که هم جذابیت زیادی برای مردم دارد و هم نکات بسیار آموزنده‌ای در آن نهفته است. آنچه در این نوشتار بیان می‌کنیم قسمت بسیار محدود و ناچیزی از این دریای بیکران است.
 

احترام و کمک به همسر

یکی از نکاتی که از سیره رفتاری امام راحل قابل‌توجه است، درک متقابل همسر است. از میان خاطراتی که از زندگی مشترک امام نقل شده است این نکته به چشم می‌خورد که حضرت امام بسیار به همسرشان احترام می‌گذاشتند و به ایشان توجه ویژه داشتند. به‌عنوان‌مثال همسر ایشان در این مورد می‌فرماید: به من خیلی احترام می‌گذاشتند و خیلی اهمیت می‌دادند؛ یعنی یک حرف بد یا زشت به من نمی‌زدند. حتی یک روز به دخترانش، صدیقه و فریده - شما آن موقع کوچک بودید - که از پشت‌بام رفته بودند منزل همسایه، اعتراض داشتند و می‌گفتند در آن خانه نوکر بوده است و از این بابت نگران بودند ولی من می‌گفتم که کسی آنجا نبوده است. ایشان حتی در اوج عصبانیت، هرگز بی‌احترامی و اسائه ادب نمی‌کردند. همیشه در اتاق، جای خوب را به من تعارف می‌کردند. همیشه تا من نمی‌آمدم سر سفره، خوردن غذا را شروع نمی‌کردند، به بچه‌ها هم می‌گفتند صبر کنید تا خانم بیاید. اصلاً حرف بد نمی‌زدند. ولی اینکه من بگویم زندگی مرا به رفاه اداره می‌کردند، نه. طلبه بودند و نمی‌خواستند دست پیش این و آن دراز کنند - همچنان که پدرم نمی‌خواست - دلشان می‌خواست با همان بودجه کمی که داشتند زندگی کنند. ولی احترام مرا نگه می‌داشتند. حتی حاضر نبودند که من در خانه، کار بکنم. [1]

زن و شوهر به دلیل اینکه سالیان درازی در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند، ممکن است بعد از مدتی آن احترام و توجهی که ابتدای زندگی نسبت به هم داشتند را ترک کنند. اگرچه غالباً این امر ناخواسته روی می‌دهد ولی تأثیرات منفی خود را بر زندگی برجای می‌گذارد. اینکه خانم خانه ببیند همچنان پس از گذر سال‌ها همسرش به او احترام می‌گذارد موجب دلگرمی و شخصیت بخشی به او می‌شود. درواقع صمیمی شدن روابط میان همسران نباید موجب شود که احترام‌ها از بین برود. برخی همسران به بهانه صمیمی شدن احترام متقابل را ترک می‌کنند و متوجه آسیب‌های این رفتار در زندگی خویش نیستند. باید تلاش کرد درعین‌حال که صمیمیت در روابط برقرار است ولی احترام و توجه نیز ترک نشود و این نکته بسیار مهم را می‌توان از رابطه حضرت امام با همسرشان آموخت که ایشان هرگز بی‌ادبی و بی‌احترامی نسبت به همسرشان نداشته‌اند. فراتر از آن حتی به ایشان اجازه نمی‌دادند که ظرف بشورند و خانه جارو کنند. همسر ایشان در این مورد می‌فرمایند: همیشه به من می‌گفتند جارو نکن. اگر می‌خواستم لب حوض روسری بچه را بشویم می‌آمدند و می‌گفتند: «بلند شو، تو نباید بشویی.» من پشت سر او اتاق را جارو می‌کردم، وقتی او نبود لباس بچه را می‌شستم. حتی یک سال که کسی که همیشه در منزلمان کار می‌کرد، نبود - آن موقع ما در امامزاده قاسم بودیم، همین اواخر بود که بچه‌ها بزرگ شده و شوهر کرده بودند - وقتی ناهار تمام شد من نشستم لب حوض تا ظرف‌ها را بشویم، ایشان همین‌که دیدند من دارم ظرف‌ها را می‌شویم، از بین دخترها، فریده منزل ما بود - گفتند: «فریده بدو، خانم دارد ظرف می‌شوید» فریده دوید و آمد ظرف‌ها را از من گرفت و شست و کنار گذاشت. [2]

متأسفانه امروزه اکثراً گمان می‌کنند که انجام کارهای منزل وظیفه همسر است و در انجام کارهای منزل هیچ کمکی به همسر خویش نمی‌کنند، درحالی‌که مسلک و سیره امام راحل هرگز این گونه نبوده است. خاطراتی که از ایشان نقل شده است نشان می­دهد که ایشان در امور منزل بسیار کمک حال همسر خویش بوده­اند و همیشه به ایشان کمک می­کردند.
 

امر و نهی نکردن به همسر

معمولاً بعد از مدتی که از زندگی مشترک می‌گذرد و روابط صمیمی‌تر می‌شود و پرده‌های شرم و حیا کنار می‌رود، شاهد رفتارهای نادرستی از همسران هستیم. به‌عنوان‌مثال بعد از مدتی امر و نهی‌کردن‌های شوهر شروع می‌شود و اگر در ابتدا با الفاظ زیبا و جملات مؤدبانه درخواست‌های خود را مطرح می‌کرد، اما به‌مرور با جملاتی آمرانه و بی‌پروا برای هر چیز کوچک و ناچیزی به همسر خود دستور می‌دهد و این امر و نهی‌ها به‌مرور آسیب‌های جدی به روابط و محبت بین همسران وارد می‌کند. در این مورد خانم فریده مصطفوی دختر حضرت امام می‌گوید: هیچ‌وقت ما ندیدیم ایشان به خانم بگویند فلان کار را برای من انجام بده یا حتی یک چای برای من بریزید. همیشه ما یا کارگر منزل را خطاب می‌کردند. اگر یک‌وقت هیچ‌کس نبود، صدا می‌زدند: خانم! بگویید یک چای برای من بیاورند. اگر کسی در منزل نبود قهراً خانم این کار را خودشان می‌کردند ولی ایشان چنین دستوری نمی‌دادند. همیشه خیلی به خانم احترام می‌گذاشتند و مقید بودند اظهار محبت و علاقه را جلوی ما فرزندان علنی کنند. [3] نکته دیگری که از این خاطره قابل برداشت است، این است که ایشان میفرماید حضرت امام مقید بودند که جلوی ما فرزندان به همسرشان محبت کنند. این نکته از چند جهت قابل بررسی است: مورد اول این است که از این طریق به فرزندان آموزش داده می­شود که باید به همسران خود محبت کنند و این یک روش تعلیم و تربیت عملی به فرزندان است. مورد دوم این است که از این طریق جایگاه مادر در خانه تحکیم می­شود و فرزندان متوجه می­شوند که مادر خانه تحت محبت و حمایت پدر است و آن­ها نیز باید مراقب رفتار خود با مادر خانه باشند. مورد سوم این است که بواسطه محبت علنی به همسر، فضای خانه یک فضای گرم و صمیمی می­شود که نه تنها زوجین بلکه فرزندان نیز از این فضای صمیمی بهره­مند می­شوند و متوجه می­­شوند که محبت کردن علنی یک امر پسندیده است و نباید از ابراز محبت شرم و حیاء کرد و آن­ها نیز بصورت علنی هم به والدین و هم به خواهران و برادران خود ابراز محبت می­کنند.
 

اکسیر معجزه‌گر

قطعاً یکی از اکسیرهای معجزه‌گر در زندگی مشترک وجود گذشت در روابط میان همسران است. آنچه از خاطرات حضرت امام نقل می­شود نشان می­دهد یکی از توصیه هایی که حضرت امام به زوجین داشتند، توصیه به گذشت بوده است. از آنجایی که ما معصوم نیستیم و دچار اشتباهاتی در زندگی می­شویم، اگر عنصر گذشت و چشم پوشی در زندگی نباشد، زندگی تبدیل به صحنه ای سخت و دشوار می­شود که کینه و دشمنی حرف اول را در آن می­زند. شاید به همین دلیل است که امام راحل به این نکته توجه ویژه داشتند. اگر قرار باشد هر رفتار اشتباهی که از جانب زوجین روی می­دهد، سبب ایجاد مشکل و تنش در زندگی شود، قطعا این زندگی قابل تحمل نخواهد بود و این اهمیت گذشت و چشم­پوشی در زندگی را نشان می­دهد.
 

پی‌نوشت
[1] - سایت باشگاه خبرنگاران جوان. کد خبر: ۴۴۱۱۲۷۴
[2] - همان
[3] - سایت شبکه خبری العالم به نقل از کتاب پا به پای آفتاب، ج1، ص97